Manifestacja, demonstracja, wiec, pikieta – zazwyczaj w ten sposób opisujemy zdarzenie, gdy grupa osób publicznie wyraża swójsprzeciw (lub poparcie) wobec jakichś działań politycznych, czy problemów społecznych. W języku prawnym mówimy natomiast o „zgromadzeniu”.
Trybunał Konstytucyjny (wyrok z dnia 10.07.2008 r., sygn. akt P 15/08) uznał, że na pojęcie zgromadzenia składają się dwa zasadnicze elementy: zebranie co najmniej kilku osób w jednym miejscu oraz psychiczny związek pomiędzy zebranymi osobami (wynikający z chęci wymiany opinii lub poglądów).
Szczególnym rodzajem zgromadzenia jest zgromadzenie publiczne. Zgromadzenie publiczne ma charakter okazjonalny i nie tworzy stałej więzi między jego uczestnikami (co odróżnia je od stowarzyszenia). Pozostają oni grupą ludzi anonimowych. Uczestnictwo w zgromadzeniu publicznym nie jest określone imiennie. Zgromadzenie publiczne, choć jest okazjonalne, nie jest jednak przypadkowym zgrupowaniem osób, lecz zgromadzeniem intencjonalnym, zwołanym przez jego organizatorów, ma swój konkretny cel, którym jest wyrażenie opinii lub idei albo też obrona określonych interesów przez jego uczestników. Zgromadzenie jest najczęściej zebraniem zaplanowanym i zwołanym przez określone osoby. Jednakże wyróżnia się także zebrania spontaniczne lub nagłe.
Zgodnie z ustawą zgromadzeniem publicznym określimy takie zgrupowanie osób, które cechuje:
  • odpowiednia ilość osób – co najmniej 15;
  • celowość – wspólne wyrażenie poglądu, zdania lub wspólne obradowanie;
  • zorganizowanie – wcześniejsze umówienie się co do terminu i zaplanowanie przebiegu;
  • miejsce – otwarta przestrzeń dostępna dla nieokreślonej imiennie grupy osób.
Zgromadzeniem publicznym, jest zgrupowanie co najmniej 15 osób w celu wspólnego wyrażenia stanowiska lub w celu wspólnych obrad zorganizowane na otwartej przestrzeni dostępnej dla nieokreślonych imiennie osób (art. 1.1, art.6. 1). Pamiętajmy, że ta granica 15 osób jest ważna – jeśli manifestuje mniej niż 15 osób, to nie jest to zgromadzenie publiczne, czyli nie musimy ubiegać o pozwolenie na organizację takiej manifestacji.
Pamiętajmy, że wolność zgromadzeń realizują wyłącznie zgromadzenia o charakterze pokojowym. Jak uznał Trybunał Konstytucyjny pokojowy charakter to immanentna cecha zgromadzeń. Zgrupowanie ludzi niemające pokojowego charakteru należy traktować jak zbiegowisko. Czynny udział w niebezpiecznym zbiegowisku (np. grupie kibiców demolującej miasto) jest przestępstwem (art. 254 kodeksu karnego) i nie ma nic wspólnego z wolnością zgromadzeń. Zgromadzenie pokojowe wyklucza stosowanie przemocy wobec osób trzecich oraz funkcjonariuszy publicznych (np. policji).
Trybunał Konstytucyjny (wyrok z dnia 18 stycznia 2006 r., sygn. akt K 21/05) uznał, że nie każde zbiorowisko obywateli jest zgromadzeniem. Zdaniem Trybunału nie jest zgromadzeniem wspólne działanie jednostek utrudniające korzystanie z dróg publicznych jako instrument realizacji innych celów (np. blokada dróg).

Kto może być uczestnikiem, a kto organizatorem zgromadzenia publicznego?

Z możliwości pokojowego gromadzenia się może korzystać każdy z zastrzeżeniem, że w zgromadzeniach nie wolno uczestniczyć osobom posiadającym przy sobie broń, materiały wybuchowe lub pirotechniczne, a także inne niebezpieczne materiały lub narzędzia. Przepisy, zabraniając uczestnikom zgromadzenia posiadania przy sobie broni, mają na celu zapewnić pokojowy charakter zgromadzenia. Nie ma zatem znaczenia fakt, że osoba posiadająca przy sobie broń ma na nią pozwolenie. Istotne jest, że będąc uczestnikiem zgromadzenia nie może jej mieć przy sobie. Uczestnik zgromadzenia posiadający przy sobie broń materiały wybuchowe, niebezpieczne narzędzia (np. broń myśliwską, gazową, sztachety, noże) podlega karze aresztu do 14 dni, każe ograniczenia wolności do dwóch miesięcy albo karze grzywny.
Organizatorem zgromadzenia publicznego mogą być:
  • osoby mające pełną zdolność do czynności prawnych (pełnoletnie osoby fizyczne, czyli osoby, które ukończyły 18 rok życia i nie zostały ubezwłasnowolnione całkowicie oraz osoby niepełnoletnie, które mają co najmniej 16 lat i zawarły związek małżeński);
  • osoby prawne (wyodrębnione jednostki organizacyjne, którym przepisy szczególne przyznają osobowość prawną, np. stowarzyszenia, fundacje, spółdzielnie, wyższe uczelnie, partie polityczne, związki zawodowe);
  • inne organizacje (organizacje niebędące osobami prawnymi np. stowarzyszenia zwykłe, komitety społeczne, komitety wyborcze);
  • grupy osób (minimum dwie osoby mające pełną zdolność do czynności prawnych).

Które zgromadzenia nie wymagają zgody?

Przepisy ustawy Prawo o zgromadzeniach, stosuje się m.in. do:
  • zebrań na drogach i placach publicznych oraz w pomieszczeniach użyteczności publicznej do organizacji utworzonych przez kościoły i inne związki wyznaniowe, mających na celu działalność na rzecz formacji religijnej, kultu publicznego oraz przeciwdziałania patologiom społecznym i ich skutkom (art. 19 ust. 2 pkt 14 art. 29 ust. 1 Ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania),
  • organizacji kościelnych, gdy chodzi o zebrania na drogach i placach oraz pomieszczeniach użyteczności publicznej (art. 34 ust. 5 Ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej).
  • zgromadzeń na obszarze Pomnika Zagłady lub jego sfery ochronnej, w zakresie nieuregulowanym w Ustawie z dnia 7 maja 1999 r. o ochronie terenów byłych hitlerowskich obozów zagłady (art. 7 ust. 12 tej ustawy) z wyjątkiem art. 4 prawa o zgromadzeniach.
Przepisy ustawy Prawo o zgromadzeniach nie dotyczą zgromadzeń organizowanych przez organy państwa lub samorządu terytorialnego oraz odbywanych w ramach działalności Kościoła katolickiego, innych kościołów i związków wyznaniowych.

; ;